बहुजननामा ऑनलाईन- विज्ञानामध्ये यश आणि अपयश नसते. असतात ते फक्त प्रयोग आणि प्रत्येक प्रयोगासह आपल्याला काहीतरी नवीन शिकायला मिळत असते. जेणेकरून पुढील प्रयोग अधिक चांगला होऊ शकेल. भारतीय अंतराळ एजन्सी इस्रोची चंद्रयान -२ ही चंद्र मोहीमदेखील इस्रोच्या वैज्ञानिकांसाठी अतिशय उपयुक्त प्रयोग असल्याचे सिद्ध झाले आहे. या प्रयोगादरम्यान बर्याच गोष्टी पहिल्यांदा घडल्या. बरेच तंत्रज्ञान पहिल्यांदाच विकसित करण्यात आले. अंतराळ कक्षा बदलण्याच्या वेळी निश्चित गती आणि अंतरात अधिकाधिक वेगाने पुढे जाणे. म्हणजे ऑर्बिट मॅन्युवरिंग करण्यात आले. यामुळे चंद्रयान -२ चे इंधन वाचविण्यात मदत झाली.
या चंद्रयान -२ मोहिमेमधून इस्रोने काय शिकले ते जाणून घ्या
1. इस्रोने प्रथमच लँडर आणि रोव्हर बनविला
रशियाने सुरवातीला चंद्रयान -२ साठी लँडर देण्याचे कबुल केले होते. परंतु काही काळानंतर त्यांनी लॅंडर देण्यास नकार दिला. यानंतर इस्रोच्या शास्त्रज्ञांनी त्यांचा स्वतःचा लँडर आणि स्वतःचा रोव्हर बनविण्याचा निर्णय घेतला. लँडर आणि रोव्हर बनवण्यासाठी स्वतः संशोधन केले. डिझाइन केले आणि त्याचप्रमाणे तो इस्रोच्या वैज्ञानिकांनीही रॅंडर आणि रोव्हर बनविले. या सर्वासाठी सुमारे ११ वर्षाचा कालावधी लागला. ते सर्व देशी तंत्रज्ञानाने बनविण्यात आले होते. हिंदुस्तान एरोनॉटिक्स लिमिटेडने २०१५ मध्ये रोव्हर तयार करुन इस्रोच्या ताब्यात दिला. त्याच वेळी विक्रम लॅंडरची प्रारंभिक रचना इस्रोच्या अंतराळ अनुप्रयोग केंद्र अहमदाबादने तयार केली होती. नंतर हे बेंगळुरूच्या यूआरएससीने विकसित केले.
२. लँडर-रोव्हर प्रथमच नैसर्गिक उपग्रहावर पाठविण्यात आले.
इस्रोने चंद्रयान -२ पूर्वी कोणत्याही उपग्रहावर लँडर किंवा रोव्हर पाठविला नव्हता. प्रथमच इस्रोच्या वैज्ञानिकांनी त्यांचा लँडर आणि रोव्हर नैसर्गिक उपग्रहावर पाठविला. जरी विक्रम लँडर निश्चित मार्गावर आणि निश्चित ठिकाणी योग्यरित्या उतरलेला नसला तरी तो चंद्रावर आहे. जर मोहिम यशस्वी झाली असती तर लँडर आणि रोव्हर आत्ता चंद्राचे वातावरण, जमीन, रासायनिक गुणवत्तेची तपासणी करु शकला असता. तसेच, इस्रोला चंद्राची सुंदर छायाचित्रे मिळत असती.
३. चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर पहिल्यांदाच पाठविण्यात आले यान
भारत हा जगातील पहिला देश आहे आणि इस्रो ही जगातील पहिली अंतराळ संस्था आहे, ज्यांनी आपले यान चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर उतरविले आहे. यापूर्वी कोणत्याही देशाने असा प्रयोग केलेला नाही. जरी ही मोहिम पूर्णपणे यशस्वी झाली नसली तरीही विक्रम लॅंडर अजूनही चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर आहे. इस्रोचे वैज्ञानिक विक्रम लॅंडरच्या सतत संपर्कात असतात. जेणेकरून त्याला काहीतरी वापरण्यायोग्य करता येईल.
४. पहिल्यांदाच कोणत्या सॅटेलाईट बॉडीवर यान उतरण्याचे तंत्रज्ञान विकसित करण्यात आले
प्रथमच इस्रोच्या शास्त्रज्ञांनी प्रथमच सॅटेलाईट बॉडीवर म्हणजे अंतराळातील उपग्रहावर यान उतरविणारे तंत्रज्ञान विकसित केले. कारण, पृथ्वी वगळता अंतराळात हवा, गुरुत्व किंवा वातावरण नसते. म्हणूनच, प्रतिकूल परिस्थितीत अंतराळ उपग्रहावर आपले अवकाशयान उतरवण्यासाठी तंत्रज्ञान विकसित करणे एक मोठे आव्हान होते. परंतु आपल्या शास्त्रज्ञांनी हे काम अत्यंत अचूकतेने केले.
५. प्रथमच लँडर-रोव्हर-ऑर्बिटर एकत्रितरित्या लॉंच करण्यात आले.
इस्रोच्या वैज्ञानिकांनी प्रथमच इतक्या वजनाचा उपग्रह प्रक्षेपित केला. सहसा कोणत्याही उपग्रहाला फक्त एकच भाग असतो. तथापि, चंद्रयान -२ चे तीन भाग होते. ऑर्बिटर, विक्रम लॅंडर आणि प्रज्ञान रोव्हर. या तिघांना अशा प्रकारे एकत्र जोडावे लागले की जीएसएलव्ही-एमके 3 रॉकेटच्या पेलोड फेअरिंगमध्ये चंद्रयान -२ संयुक्त मॉड्यूल सहज बसू शकेल. या कामातही आपल्या वैज्ञानिकांनी यश संपादन केले. तथापि, हे काम सोपे नाही. रॉकेटच्या सर्वात वरच्या भागाच्या आकारानुसार आपल्याला उपग्रहाचे आकार तयार करावे लागतात, जेणेकरून ते त्यात बसू शकेल.
६. विशेष प्रकारचे कॅमेरे आणि सेन्सर बनविण्यात आले.
अहमदाबादेतील अंतराळ अॅप्लिकेशन सेंटरच्या वैज्ञानिकांनी ऑर्बिटर, लँडर आणि रोव्हरसाठी विशेष प्रकारचे कॅमेरे आणि सेन्सर बनवले. हे कॅमेरे चंद्राच्या पृष्ठभागाची आणि जागेची छायाचित्रे घेण्यास सक्षम आहेत. तसेच, या मोहिमेसाठी चंद्राचा पृष्ठभाग, तापमान, वातावरण, किरणोत्सर्गी आदींची तपासणी करु शकतील असे सेन्सॉरही बनविण्यात आले. अहमदाबाद इस्रो सेंटरमधील बहुतेक तरूण शास्त्रज्ञ या कामात सामील झाले होते. बहुतेक उपग्रहांसाठी सेन्सर बनविण्याचे काम या केंद्रातच करण्यात आले आहे.